Μελέτη Αναπτυξιακής και Πολιτικής Παρέμβασης υπέρ της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας στη Βόρειο Ήπειρο

Μελέτη Αναπτυξιακής και Πολιτικής Παρέμβασης υπέρ της Εθνικής Ελληνικής Μειονότητας στη Βόρειο Ήπειρο

Εισαγωγή – Το βασικό πρόβλημα

Η Βόρειος Ήπειρος βιώνει τις τελευταίες δεκαετίες μια σταδιακή αλλά αδιάκοπη ερήμωση, η οποία απειλεί όχι μόνο τη βιωσιμότητα των κοινοτήτων της αλλά και την εθνική της ταυτότητα. Παρά την απαράμιλλη φυσική ομορφιά της περιοχής, τον γεωργικό και ορυκτό της πλούτο και τη μακραίωνη ελληνική παρουσία, η συντριπτική πλειονότητα των Βορειοηπειρωτών –άνω του 95%– ζει πλέον εκτός της πατρογονικής γης.

Αυτή η πληθυσμιακή αποσύνδεση δεν είναι αποτέλεσμα φυσικής ή οικονομικής εξέλιξης, αλλά συνέπεια συστηματικών πολιτικών αποκλεισμού, έλλειψης υποδομών και διοικητικής περιθωριοποίησης. Οι πολίτες αυτοί εργάζονται και φορολογούνται στην Ελλάδα ή στην Ευρώπη, χωρίς καμία δυνατότητα αναπτυξιακής επιστροφής. Η περιοχή καταρρέει πληθυσμιακά και θεσμικά, ενώ η Ελληνική Εθνική Μειονότητα παραμένει θεσμικά ανυπεράσπιστη και αδύναμη.

Η πολιτική της Αλβανίας και ο αφελληνισμός της περιοχής

Η Αλβανική πολιτεία εφαρμόζει μια σταθερή πολιτική που δεν διευκολύνει την επιβίωση της ελληνικής παρουσίας στη Βόρειο Ήπειρο. Η σταδιακή συρρίκνωση της μειονοτικής ζωής δεν είναι τυχαία, αλλά μέρος ενός σχεδίου αφομοίωσης και αλλοίωσης του πληθυσμιακού και ιδιοκτησιακού χαρακτήρα της περιοχής.

Η πολιτική αυτή περιλαμβάνει:

-Την αδυναμία διεκδίκησης ιδιοκτησιών και την υφαρπαγή περιουσιών μέσω ψευδο-τεκμηριώσεων και καθυστερήσεων στην αναγνώριση τίτλων.

-Τη διοικητική συγχώνευση των μειονοτικών δήμων μέσα σε μεγαλύτερες δομές, με αποτέλεσμα την απώλεια πολιτικής εκπροσώπησης.

-Την περιθωριοποίηση της ελληνικής παιδείας, τη σταδιακή εγκατάλειψη της γλώσσας και της ορθόδοξης λατρείας.

-Τη στοχευμένη δημογραφική αλλοίωση, μέσω εγκατάστασης πληθυσμών άλλης εθνικής ταυτότητας σε στρατηγικά σημεία.

Το αποτέλεσμα είναι ο αργός αλλά σταθερός αφελληνισμός της περιοχής, με την ερήμωση να λειτουργεί ως εργαλείο γεωπολιτικής μεταβολής.

Ιστορική επισκόπηση

Η Συνθήκη της Φλωρεντίας του 1913 και κυρίως η ανακήρυξη της Αυτονομίας της Βορείου Ηπείρου το 1914 αποτελούν θεμέλια της διεθνούς αναγνώρισης των συλλογικών δικαιωμάτων των Ελλήνων της περιοχής. Τα Πρωτόκολλα της Κέρκυρας (1914) κατοχύρωσαν δικαιώματα στην αυτοδιοίκηση, την παιδεία και τη θρησκεία.

Ωστόσο, ποτέ δεν εφαρμόστηκαν πλήρως. Το καθεστώς του Ενβέρ Χότζα διέλυσε κάθε ίχνος μειονοτικής αυτονομίας και θρησκευτικής ελευθερίας, ενώ η περιουσία κρατικοποιήθηκε χωρίς δυνατότητα επαναδιεκδίκησης. Η μετακομμουνιστική περίοδος δεν αποκατέστησε τα δικαιώματα, αλλά λειτούργησε υπό τη λογική της "συμβολικής αναγνώρισης".

Η περιοχή συνέχισε να φθίνει, και η διεθνής κοινότητα παρέμεινε παθητική. Οι συμφωνίες με την Ελλάδα, αν και διακηρυκτικές, δεν συνοδεύτηκαν από μηχανισμούς εφαρμογής.

Πολιτική και νομική πραγματικότητα

Η Αλβανία, ως υποψήφια προς ένταξη χώρα στην ΕΕ, έχει θεσμοθετήσει σειρά υποχρεώσεων για την προστασία των μειονοτήτων. Ωστόσο, η πραγματικότητα απέχει πολύ από τη θεωρία.

Αναγνώριση: Η Εθνική Ελληνική Μειονότητα αναγνωρίζεται τυπικά, αλλά όχι ουσιαστικά.

-Διοικητική Μεταρρύθμιση: Από το 2015, οι δήμοι Χιμάρας, Δερόπολης, Φοινίκης και Αγίων Σαράντα συγχωνεύθηκαν ή υπήχθησαν σε ευρύτερες μονάδες. Η φωνή της μειονότητας αδυνάτισε.

-Περιουσίες: Η κρατικοποίηση των περιουσιών δεν συνοδεύτηκε από μηχανισμό επιστροφής ή αποζημίωσης. Απαιτείται άμεσα η θεσμοθέτηση διαδικασίας αναγνώρισης των ιδιοκτησιών βάσει των προπολεμικών αρχείων και τεκμηρίων, κάτι που η Αλβανία οφείλει να παρέχει.

-Ευρωπαϊκά προγράμματα: Οι Βορειοηπειρώτες δεν έχουν καμία δυνατότητα άμεσης πρόσβασης στα ευρωπαϊκά χρηματοδοτικά εργαλεία που υλοποιούνται στην Αλβανία, λόγω θεσμικού αποκλεισμού και έλλειψης επαφής με τον κρατικό μηχανισμό.

-Η διμερής Συμφωνία Ελλάδας–Αλβανίας για την προστασία των μειονοτήτων, αν και υφίσταται, παραμένει σε επίπεδο ρητορικής. Δεν έχει ενεργοποιηθεί ουσιαστικός μηχανισμός παρακολούθησης ή εφαρμογής.

Αναπτυξιακή Πρόταση – Πυλώνες Παρέμβασης

1. Ίδρυση Ειδικού Φορέα Ανάπτυξης Βορείου Ηπείρου (Ε.Φ.Α.Β.Η.)

Διακρατικός ή ελληνο-ευρωπαϊκός οργανισμός με έδρα σε μειονοτική περιοχή, με αρμοδιότητα:

-την υλοποίηση έργων υποδομής

-την ενίσχυση της επιχειρηματικότητας

-τη στήριξη κοινωνικών και πολιτιστικών δομών

2. Ανάκτηση και διασφάλιση περιουσιών

-Ενεργοποίηση αιτήματος για πρόσβαση στα κρατικά αρχεία προ κρατικοποιήσεων (πριν το 1945).

-Νομική και διπλωματική διεκδίκηση αναγνώρισης τίτλων ή αποζημίωσης.

-Ίδρυση «Γραφείου Περιουσιακών Υποθέσεων ΒΗ» σε συνεργασία με νομικούς στην Ελλάδα και την Αλβανία.

3. Ειδικό Αναπτυξιακό Ταμείο Επαναπατρισμού

-Οικονομικά κίνητρα για μόνιμη επανεγκατάσταση νέων οικογενειών.

-Στέγαση, γεωργική γη, χρηματοδοτούμενα επαγγελματικά προγράμματα.

-Υποστήριξη με υποδομές υγείας, εκπαίδευσης και μεταφορών.

4. Θεσμική πίεση μέσω ΕΕ και ΟΗΕ

-Σύνδεση της ενταξιακής πορείας της Αλβανίας με συγκεκριμένους δείκτες προστασίας της Ελληνικής Μειονότητας.

-Διπλωματική κινητοποίηση εντός των ευρωπαϊκών θεσμών.

-Συμμετοχή της μειονότητας σε διεθνή φόρα ως ανεξάρτητη φωνή.

5. Αναδιοργάνωση της πολιτικής εκπροσώπησης των Βορειοηπειρωτών

-Αναδιοργάνωση της Ομόνοιας εντός Ελλάδας και της Αλβανίας.

-Ενιαία και ικανή εκπροσώπηση εντός των μειονοτικών δήμων και στο αλβανικό κοινοβούλιο.

6. Καταγραφή και αξιοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού της Διασποράς

-Δημιουργία Μητρώου Βορειοηπειρωτών με στόχο τη σύνδεση ανθρώπινου δυναμικού με την πατρώα γη.

-Ενίσχυση μεταφοράς τεχνογνωσίας, κεφαλαίων και επενδυτικών σχεδίων.

7. Ανακήρυξη της Βορείου Ηπείρου ως "Ιστορικής και Πολιτιστικής Ζώνης Ελληνικού Ενδιαφέροντος"

-Νομική και πολιτική αναγνώριση της περιοχής ως χώρου με πολιτιστική ταυτότητα.

-Ίδρυση Ινστιτούτου Ιστορίας και Πολιτισμού ΒΗ.

-Ένταξη της περιοχής σε εθνικά και διεθνή προγράμματα προστασίας μνημείων, τοπίων και πολιτιστικών διαδρομών.

Επίλογος

Η Βόρειος Ήπειρος δεν είναι μόνο τόπος είναι υπόθεση εθνικής και ιστορικής ευθύνης. Αν δεν υπάρξει συντονισμένη στρατηγική, κινδυνεύουμε να χάσουμε ένα αναπόσπαστο τμήμα της ελληνικής ιστορικής παρουσίας.

Η ώρα δεν είναι του θρήνου είναι του σχεδίου, της δράσης, της πολιτικής ευθύνης.

ΙΩΝΑΣ